Υιοθεσία ανηλίκου και αρχή της μυστικότητας

Ο θεσμός της υιοθεσίας, όπως καθιερώνεται στα άρθρα 1542 επόμενα του Αστικού Κώδικα, διέπεται από τη βασική αρχή ότι αφορά αποκλειστικά σε ανήλικα πρόσωπα, με μόνη εξαίρεση την περίπτωση συγγενείας ως και τον τέταρτο βαθμό εξ αίματος ή εξ αγχιστείας μεταξύ του υιοθετούμενου και του προσώπου που τον υιοθετεί. Ωστόσο, η διαδικασία της υιοθεσίας ανηλίκου διέπεται και από μια πρωτογενή προϋπόθεση, και συγκεκριμένα τη χορήγηση της συναίνεσης των φυσικών γονέων του υιοθετούμενου, η οποία δεν επιτρέπεται να δοθεί προτού συμπληρωθούν τρεις μήνες από τη γέννηση του τέκνου.

Η συναίνεση αυτή άλλωστε σηματοδοτεί και τη συντέλεση της υιοθεσίας, καθόσον με τη χορήγησή της η γονική μέριμνα του τέκνου περιέρχεται εξ ολοκλήρου στους θετούς γονείς, διακοπτόμενου παράλληλα κάθε δεσμού του ανηλίκου με τους φυσικούς του γονείς, οι οποίοι μάλιστα δεν έχουν καν δικαίωμα επικοινωνίας με αυτό μέχρι και την ενηλικίωσή του.

Αυτή η απαγόρευση επικοινωνίας απορρέει από την επιταγή που θέτει η διάταξη του άρθρου 1559 παρ. 1 εδάφιο α’ ΑΚ, σύμφωνα με την οποίαν η «υιοθεσία ανηλίκου τηρείται μυστική». Μάλιστα η μυστικότητα αυτή ισχύει ακόμα και έναντι των φυσικών γονέων του υιοθετούμενου, στην περίπτωση που η χορήγηση της συναίνεσής τους για την τέλεση της υιοθεσίας αναπληρώνεται με απόφαση δικαστηρίου (άρθρο 1552 ΑΚ). Τα δε όρια αυτής της μυστικότητας κάμπτονται νομίμως μόνο με την ενηλικίωση του τέκνου, οπότε ο υιοθετούμενος αποκτά το δικαίωμα να πληροφορηθεί πλήρως τόσο από τους θετούς του γονείς όσο και από κάθε αρμόδια αρχή τα στοιχεία των φυσικών του γονέων.

Εντούτοις, η κάμψη της αρχής της μυστικότητας υφίσταται αποκλειστικά και μόνο σε σχέση με τον ενηλικιωμένο υιοθετούμενο, καθώς ουδείς τρίτους, συμπεριλαμβανομένων και των θετών γονέων του, επιτρέπεται να του παράσχει αυτοβούλως πληροφορίες για την ταυτότητα των φυσικών του γονέων. Η υποχρέωση της τήρησης της μυστικότητας άλλωστε καθιερώνεται ως προς τους τρίτους με σειρά νομοθετημάτων, που αποβλέπουν στην προστασία όχι μόνο του υιοθετούμενου τέκνου αλλά εν γένει του θεσμού της υιοθεσίας.

Ειδικότερα, σύμφωνα με τα άρθρο 9 του νόμου 2447/1996, απαγορεύεται καθ’ όλη τη διαδικασία της υιοθεσίας ανηλίκου, αλλά και μετά από αυτήν, η δημοσίευση ή διερεύνηση στοιχείων που μπορεί να αποκαλύψουν το γεγονός της υιοθεσίας και τα ατομικά της χαρακτηριστικά. Η δε τήρηση της εχεμύθειας ως προς τα πρόσωπα τόσο των θετών και φυσικών γονέων όσο και του ανηλίκου τέκνου ορίζεται ως υπηρεσιακό καθήκον των δικαστικών και κοινωνικών υπηρεσιών, καθώς και των υπαλλήλων, που έλαβαν με οποιονδήποτε τρόπο συμμετοχή στη διαδικασία της υιοθεσίας ή η τέλεσή της περιήλθε σε γνώση τους λόγω της άσκησης των καθηκόντων τους.

Περαιτέρω, το άρθρο 8 του ίδιου ως άνω νόμου, διαλαμβάνει σε σχέση με το απόρρητο βιβλίο που τηρείται σε κάθε Πρωτοδικείο, ορίζοντας ότι «Με βάση το απόρρητο απόσπασμα, που εξάγεται από το βιβλίο, συντάσσεται η ληξιαρχική πράξη της υιοθεσίας». Σε σχέση δε με την χορήγηση αποσπασμάτων από τη ληξιαρχική πράξη τηρούνται οι διατάξεις του άρθρου 30 παρ. 3 του κωδικοποιημένου νόμου 5097 «περί ληξιαρχικών πράξεων», όπως αυτή προστέθηκε από το άρθρο 20 του Νομοθετικού Διατάγματος 610/1970.

Σύμφωνα με το άρθρο αυτό, ο ληξίαρχος του τόπου, στα βιβλία του οποίου έχει γίνει η εγγραφή του υιοθετημένου μετά από αίτηση των θετών γονέων του, είναι υποχρεωμένος, προς εξασφάλιση του απορρήτου της υιοθεσίας, να χορηγεί απόσπασμα της ληξιαρχικής πράξης γεννήσεως χωρίς να γίνεται μνεία της ιδιότητας των αιτούντων γονέων ως θετών ή οποιασδήποτε άλλης συναφούς ενδείξεως, και παράλληλα χωρίς να γίνεται καμία αναφορά στην πράξη της υιοθεσίας ή τις συνθήκες γεννήσεως του τέκνου ή στο ονοματεπώνυμο αυτού ή των φυσικών του γονέων.

Ως εκ τούτου, το απόσπασμα της ληξιαρχικής πράξης γεννήσεως του υιοθετημένου τέκνου περιλαμβάνει αποκλειστικά την ημερομηνία γεννήσεως, το φύλλο και το κύριο όνομά του, καθώς και το ονοματεπώνυμο των θετών γονέων του, δεδομένου ότι η αρχή της μυστικότητας θα μπορούσε να καταστρατηγηθεί, αν τα δημόσια έγγραφα που αφορούν την αστική κατάσταση του ανηλίκου περιελάμβαναν στοιχεία από τα οποία θα μπορούσε να καταδειχτεί το γεγονός της υιοθεσίας.

Το ίδιο ισχύει και για τα πιστοποιητικά οικογενειακής κατάστασης και εγγραφής σε οικογενειακή μερίδα, καθώς το άρθρο 9 του νόμου 2447/1996 προβλέπει, ότι η υποχρέωση ακριβούς τήρησης και ενημέρωσης του δημοτολογίου (όπως αυτή απορρέει από το άρθρο 2 του Προεδρικού Διατάγματος 497/1991) δεν αναιρεί την εκ του Νόμου απαγόρευση δημοσιοποίησης στοιχείων ή γεγονότων που μπορούν να αποκαλύψουν την υιοθεσία ή τα ατομικά της χαρακτηριστικά έναντι τρίτων.

Η μυστικότητα της υιοθεσίας εντούτοις προστατεύεται και στα πλαίσια των διατάξεων του νόμου 2472/1997 «περί προστασίας του ατόμου από την επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα», καθόσον η οικογενειακή σχέση που απορρέει από την τέλεσή της δεν παύει να αποτελεί ευαίσθητο προσωπικό δεδομένο και να ανήκει στη σφαίρα του ιδιωτικού απορρήτου, όπως αυτό προστατεύεται από το άρθρο 9 του Συντάγματος. Στα πλαίσια αυτά άλλωστε, η Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων έχει ήδη γνωμοδοτήσει, ότι στα πιστοποιητικά οικογενειακής κατάστασης και ελληνικής ιθαγένειας των Δήμων το γεγονός της υιοθεσίας δεν επιτρέπεται να αναφέρεται ούτε καν κατά έμμεσο τρόπο.